Rada Ministrów zapoznała się z informacją dotyczącą strategii i planowanych zmian w obszarze nauki i szkolnictwa wyższego, przedłożoną przez ministra nauki i szkolnictwa wyższego.
Rząd przygotował strategię, która odpowiada na wyzwania rozwojowe w obszarze nauki i szkolnictwa wyższego oraz zakłada efektywną współpracę przedsiębiorców ze światem nauki. Przewidziane w niej rozwiązania stanowią realizację zapowiedzi z exposé premier Beaty Szydło, w którym mówiła, że nauka musi ściśle współpracować z biznesem, że powstanie zaplecze naukowo-badawcze dla małych i średnich firm, a kształcenie musi być dostosowane do rzeczywistych potrzeb rynku pracy.
Z przeprowadzonych analiz wynika, że kończy się etap w rozwoju nauki i szkolnictwa wyższego, którego efektem było zwiększenie liczby osób kształcących się, powstanie licznych uczelni niepublicznych oraz duże zaangażowanie pracowników naukowych w dydaktykę, kosztem badań naukowych. Obecnie znaczne zmniejszenie się liczby studentów wymaga gruntownej reformy szkolnictwa wyższego, która dostosuje ich kształcenie do realiów rynku pracy oraz podwyższy jakość studiów.
Wolno rosły też nakłady na sektor badawczo-rozwojowy. Zajmujemy jedno z ostatnich miejsc w Unii Europejskiej, jeśli chodzi o udział nakładów na B+R w relacji do PKB. Średnia dla państw OECD wynosi 2,36 proc., a średnia dla wszystkich krajów Unii Europejskiej – 1,91 proc. W Polsce, w 2014 r. nakłady na naukę i badania wyniosły 0,87 proc. PKB. Dlatego niezbędne jest zwiększanie wydatków na badania i rozwój do 1,7 proc. PKB w 2020 r.
Wzrost wydatków na badania i rozwój oraz gruntowna reforma szkolnictwa wyższego umożliwią realizację „Planu na rzecz odpowiedzialnego rozwoju”, a w efekcie budowę gospodarki innowacyjnej.
Plan zmian systemowych dla nauki i szkolnictwa wyższego oparto na trzech filarach: 1) Konstytucja dla nauki i szkolnictwa wyższego, 2) Innowacje dla gospodarki – komercjalizacja badań i partnerstwo z biznesem, 3) Społeczna Odpowiedzialność Nauki.
I. Konstytucja dla nauki i szkolnictwa wyższego
Ustawa deregulacyjna
Zacznie obowiązywać od 1 października 2016 roku. Przede wszystkim znosi część obowiązków sprawozdawczych i informacyjnych nałożonych na uczelnie, eliminuje limity przyjęć na drugi kierunek studiów oraz obowiązkowe konkursy na stanowiska dla pracowników, którzy zdobyli nowy stopień naukowy (tzw. awans stanowiskowy), poprawia sytuację doktorantów (co najmniej połowa z nich będzie mogła liczyć na stypendia, które pozwolą im na prowadzenie działalności naukowej bez konieczności podejmowania pracy).
Narodowy Kongres Nauki oraz Ustawa 2.0 – nowa ustawa o szkolnictwie wyższym
Zostanie przygotowana nowa ustawa o szkolnictwie wyższym. Będzie ona efektem prac trzech niezależnych zespołów, które wyłoniono w maju 2016 r. (założenia przedstawią w styczniu 2017 r.) oraz wynikiem szerokiej debaty prowadzonej przez cały rok akademicki w ramach konferencji programowych przygotowujących Narodowy Kongres Nauki.
Zaplanowano dyskusje, podczas których będą poruszane kwestie dotyczące nowego sposobu zarządzania uczelniami, zmian w systemie finansowania, umiędzynarodowienia nauki i szkolnictwa wyższego, zintensyfikowania współpracy między nauką a biznesem, stworzenia nowych ścieżek kariery naukowej i dydaktycznej, dostosowania liczby studentów na poszczególnych kierunkach studiów do realnych potrzeb rynku pracy.
Przewidziano m.in. wyodrębnienie nowego typu uczelni – uczelni badawczych, które zwiększą szanse Polski w światowym wyścigu naukowym. Będą to uczelnie mające najlepszą kadrę i skoncentrowane na badaniach. Pozostałym uczelniom zostanie zapewnione funkcjonowanie, tak aby nadal pełniły istotną rolę społeczną i kulturotwórczą.
Założenia do nowej ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym minister nauki i szkolnictwa wyższego przedstawi podczas Narodowego Kongresu Nauki we wrześniu 2017 r. w Krakowie. Ustawa ma regulować od podstaw obszar szkolnictwa wyższego oraz nadawania stopni i tytułów naukowych.
Reforma Instytutów Badawczych oraz powstanie Narodowego Instytutu Technologicznego
Powstanie Narodowy Instytut Technologiczny (NIT), który zapewni skuteczny transfer wiedzy do gospodarki oraz efektywną współpracę z przedsiębiorcami. Skupione w nim będą instytuty badawcze o największym potencjale naukowym. Będzie stanowił zaplecze badawczo-rozwojowe dla „Planu na rzecz odpowiedzialnego rozwoju”.
Najważniejsze cele działania NIT to: kompleksowa realizacja usług badawczych na rzecz polskich przedsiębiorstw; komercjalizacja wiedzy (start-upy, licencjonowanie, sprzedaż know-how, certyfikacja produktów i usług, itp.); prowadzenie badań w obszarach tzw. wyzwań społecznych istotnych z punktu widzenia polityk publicznych (energetyka, nowoczesne materiały, transport, ochrona środowiska); realizacja koncepcji ścieżek kariery naukowej związanej z komercjalizacją wiedzy (doktoraty wdrożeniowe); realizacja badań naukowych w ramach współpracy międzynarodowej (transfer wiedzy z zagranicy do kraju); tworzenie wysokospecjalistycznych kadr na potrzeby polskich przedsiębiorców.
Narodowa Agencja Współpracy Akademickiej
Stworzenie tej instytucji zapewni skuteczne prowadzenie międzynarodowej polityki naukowej oraz wzmocnienie naszego potencjału badawczego przez zwiększenie udziału polskich badań naukowo-technicznych w pracach prowadzonych na świecie oraz wzrost liczby zagranicznych studentów w Polsce.
Agencja będzie promować polskie szkolnictwo wyższe oraz zachęcać najwybitniejszych naukowców i studentów cudzoziemców do podjęcia studiów lub badań naukowych w naszym kraju. Będzie tworzyć programy stypendialne dla obcokrajowców w Polsce, którzy po powrocie do krajów swojego pochodzenia, staną się ambasadorami Polski za granicą, promując nasz kraj w międzynarodowym środowisku naukowym, biznesowym i politycznym. Agencja będzie także przyznawać stypendia obywatelom polskim studiującym lub prowadzącym badania za granicą, którzy zamierzają wrócić do Polski.
II. Innowacje dla gospodarki – komercjalizacja badań i partnerstwo z biznesem
Ustawa o innowacyjności
W sierpniu 2016 r. rząd przyjął projekt tzw. małej ustawy o innowacyjności. Założono w niej m.in. stałe zniesienie opodatkowania podatkiem dochodowym aportu własności intelektualnej i przemysłowej, podwyższenie kwoty maksymalnego odliczenia kosztów kwalifikowanych ponoszonych na działalność B+R, podwojenie czasu (z 3 do 6 lat) na odliczanie kosztów poniesionych na działalność B+R. Jednostki naukowe zobligowano do tego, aby 0,5 proc. swoich dotacji na utrzymanie potencjału badawczego przeznaczały na komercjalizację badań. Uproszczono procedurę tzw. uwłaszczenia naukowców, czyli nabywania przez nich praw majątkowych do wynalazków.
Opracowana zostanie tzw. duża ustawa innowacyjna, czyli ustawa o charakterze systemowym, zmieniająca wiele obowiązujących ustaw i wprowadzająca do nich regulacje proinnowacyjne. W rezultacie stworzony zostanie całościowy system wsparcia działalności innowacyjnej.
Narodowe Centrum Badań i Rozwoju
NCBR zostanie tak zreformowane, aby służyło realizacji celów założonych w „Planie na rzecz odpowiedzialnego rozwoju” – ma skutecznie wspierać polskie innowacje. Proponowane programy i przedsięwzięcia powinny zapewniać powstawanie konkretnych rozwiązań służących rozwojowi gospodarki. Środki europejskie mają być inwestowane, a nie jedynie szybko wydawane, czyli ich wydatkowanie ma być przemyślane i przynosić rzeczywiste korzyści. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, we współpracy z dyrekcją NCBR, ma podejmować działania mające na celu m.in.: skuteczne wdrożenie priorytetowych programów wspieranych przez NCBR oraz wykreowanie za jego pomocą flagowych projektów i produktów dla polskiej gospodarki, a także wspieranie zaangażowania dużych polskich przedsiębiorstw w badania i rozwój.
Program Bridge VC
To program, który będzie wspierał „Plan na rzecz odpowiedzialnego rozwoju”. Zakłada inwestowanie – na zasadach rynkowych – w projekty z „polskim pierwiastkiem”, tj. spółki prowadzące działalność B+R lub pozostałą działalność o wysokim stopniu wartości dodanej.
Zadaniem Funduszu Bridge VC będzie wspieranie prowadzenia badań naukowych i prac rozwojowych oraz komercjalizacji ich wyników przez finansowanie projektów inwestycyjnych o podwyższonym profilu ryzyka w formie inwestycji kapitałowych w technologiczne spółki z sektora małych i średnich firm. Fundusz Bridge VC pomoże wypełnić lukę kapitałową w finansowaniu innowacyjnych i zaawansowanych technologicznie projektów i spółek – 450 mln euro zostanie przeznaczone na inwestycje (połowa środków pochodzić będzie z NCBR, a druga połowa od – inwestorów prywatnych).
Doktoraty wdrożeniowe – alternatywna ścieżka kariery akademicko-naukowej
Wprowadzona zostanie nowa ścieżka kariery akademicko-naukowej, przewidująca nadawanie doktoratów wdrożeniowych. W tym przypadku przedmiotem rozprawy doktorskiej będzie rozwiązanie konkretnego problemu danej firmy, czyli wyniki pracy doktorskiej zostaną wykorzystane w działalności przedsiębiorstwa. Studia doktoranckie będą prowadzone w systemie dualnym: w jednostce naukowej i przedsiębiorstwie. Doktorant będzie miał status uczestnika studiów doktoranckich oraz pracownika przedsiębiorstwa. Doktorant będzie zatrudniony w przedsiębiorstwie na pełnym etacie, natomiast jednostka naukowa zapewni mu kształcenie, dostęp do laboratoriów, opiekę promotora i wsparcie zespołu badawczego. Ministerstwo szacuje, że rocznie będzie przybywać do 500 takich doktorantów.
III. Społeczna Odpowiedzialność Nauki
Programy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, które będą realizowane w ramach SON, mają na celu popularyzację i upowszechnienie nauki i badań naukowych; propagowanie kultury innowacyjności; stymulowanie rozwoju intelektualnego, rozbudzanie ciekawości poznawczej oraz integracji społeczności lokalnej z ośrodkami akademickimi.
Bardzo istotnym celem jest również wyrównywanie szans edukacyjnych między małymi a dużymi ośrodkami akademickimi – działania edukacyjne mają docierać do tych części kraju, w których aktywność akademicko-naukowa do tej pory nie istniała.
Uniwersytet Młodego Odkrywcy, czyli regularny cykl szkolenia akademickiego dla dzieci i młodzieży
Program zakłada organizację cyklicznych zajęć edukacyjnych i badawczych, prowadzonych przez pracowników naukowych i specjalistów z danego obszaru wiedzy. Uczestnikami programu będą dzieci w wieku od 6 do 16 lat, a przynajmniej połowa zajęć musi odbyć się w obiektach uczelni lub instytutu naukowego.
Program Naukobus, czyli mobilne laboratoria Centrum Nauki Kopernik (mobilne busy) docierające do małych miast i wsi
Zadaniem programu będzie popularyzacja nauki wśród uczniów szkół podstawowych, gimnazjów i liceów. Program będzie adresowany do uczniów mieszkających w miastach i wsiach, w których nie ma dostępu do atrakcyjnych form popularyzacji nauki. Program będzie realizowany we współpracy z Centrum Nauki Kopernik.
W ramach programu przygotowane zostaną mobilne laboratoria Centrum Nauki Kopernik (mobilne busy), które będą prezentowane w szkołach, z udziałem i pomocą animatorów naukowych. Dla nauczycieli przygotowane zostaną tzw. pudełka naukowca, z zestawami do realizacji eksperymentów na zajęciach szkolnych. Celem projektu jest dotarcie do co najmniej 400 tysięcy uczniów.
Program wsparcia dla Uniwersytetów Trzeciego Wieku, czyli oferta dla aktywnego seniora
Wsparcie MNiSW dla Uniwersytetów Trzeciego Wieku dotyczyć będzie realizacji wybranych projektów, takich jak np.: Kreatywny Trzeci Wiek, Srebrna Gospodarka, Akademia Zdrowia Seniora, Obywatelski Parlament Seniorów. Przewidziano także dwuletni cykl finansowania wybranych projektów, szybką ścieżkę decyzyjną, maksymalne uproszczenie procedur oraz wsparcie działań promocyjnych dotyczących realizowanych przedsięwzięć.
/fot.redakcja